Aardgasvrije wijken, hoe pak je dat aan?

Gemeente Rotterdam en Zeewaardig over ‘Reyeroord aardgasvrij’

Met een ontwerp-aanpak motiveren we bewoners om zelf een keuze te maken en te zeggen: ‘Ja, ik wil van het gas af’.

Om de opwarming van de aarde af te remmen en klimaatverandering tegen te gaan, moet Nederland in 2050 van het aardgas af zijn. De Gemeente Rotterdam maakt als één van de eerste wijken Reyeroord warm voor deze transitie van verwarmen op aardgas naar stadsverwarming met de campagne ‘Warm Reyeroord’, samen met onder meer Zeewaardig, Noorderwind en Kickstad. Een uitdaging die om een andere aanpak vraagt: “De bewoner moet gemotiveerd worden om zelf te zeggen: ‘Ja, ik wil van gas af’. Dat lukt niet met een standaard overheidsaanpak.”, aldus Renate Hilhorst, Strategisch Service Designer bij Zeewaardig. Hoe dan wel? Dat vertellen Renate en Jacco Kwakman, Programmamanager Aardgasvrij Reyeroord bij Gemeente Rotterdam.

Een goede start

Project Aardgasvrij Reyeroord loopt tot 2027 en is in 2019 gestart. Hoe kwam de samenwerking tot stand?

Jacco:“Bij dit project staat de bewoner centraal: het gaat om de intrinsieke motivatie van de bewoners om vrijwillig van aardgas af te stappen. Daarbij zochten we naar een manier om met een top-down besluit bottom-up aan de slag te gaan. Dat heeft een praktische reden. De meeste huishoudens in Reyeroord zijn van particuliere eigenaren. Veel van hen staan nog niet open voor het overstappen van gas naar stadsverwarming. Een meer top-down benadering werkt meestal goed in wijken met veel corporatiewoningen, waar je met één partij tot afspraken moet zien te komen. Maar dat werkt niet in wijken waar bewoners zelf eigenaar zijn of veel particuliere verhuurders zitten. Je moet dan met elke eigenaar afzonderlijk zaken doen, en vaak zijn die nog niet bezig met aardgasvrij.

In Reyeroord hebben we daarom gekozen voor een ontwerp-aanpak waarin de bewoner centraal staat. In 2020 deden we een aanbesteding en kwamen we in contact met Zeewaardig. Zij presenteerden een concreet aanbod dat het best aansloot bij onze plannen voor de komende 2 jaar.”

Renate: “Sindsdien zijn we met Jacco en de gemeente bezig met het ontwerpen en uitvoeren van de plannen voor Warm Reyeroord. Naast onze interventies als kunstobjecten en activiteiten in de wijk, adviseren we de gemeente ook bij hun eigen initiatieven, zoals de tweemaandelijkse nieuwsbrief en de inhoud en opzet van bijeenkomsten. Samen zorgen we er zo voor dat bewoners van Reyeroord kunnen wennen aan het idee van aardgasvrij wonen en het gesprek daarover aan willen gaan. Zo krijgen wij zicht op hoe we zo goed mogelijk bij de behoeften, wensen en vragen van bewoners aansluiten.”

Een van de interventies in de wijk, een fornuis met de vraag: Koken op stroom?

De aanpak

Wat maakt dit project moeilijk? En hoe helpt jullie aanpak om het doel te bereiken?

Renate: “Aardgasvrij staat niet bovenaan de lijst in Reyeroord. Veel bewoners hebben andere dingen aan hun hoofd, bijvoorbeeld of ze dat jaar een keer op vakantie kunnen. De kosten van zo’n overstap zijn dan al reden genoeg om het niet te doen. Zaken zoals het niet kennen van je buren en het ervaren van overlast hebben ook hun sporen achtergelaten op de sociale binding binnen de wijk. Niet alleen maakt dat communicatie met wijkbewoners lastiger, maar vormt dat ook een onderwerp waar bewoners zich eerder druk om maken.

Allereerst hebben we onderzocht wie er zoal in Reyeroord wonen. Met woningtypen en bevolkingsgroepen konden we een globale karakterschets maken, om daarmee vervolgens echt de diepte in te gaan met wijkbewoners. Van gesprekken op straat, tot diepte-interviews en een testgroep met bewoners. Zo kregen we een goed beeld van de bewoners, hun houding en vragen over aardgasvrij wonen.

Om de bewoners op te warmen voor een overstap, hebben we aardgasvrij zichtbaar gemaakt in de wijk. Maar hoe maak je iets zichtbaar dat er nog niet is? Dat hebben wij aangepakt door open te communiceren. Met nieuwsbrieven, kunstobjecten en een Warme Wandeling.”

Jacco: “Het fijne van deze aanpak is dat we mensen in Reyeroord aan konden spreken binnen de coronaregels. Want de pandemie en de maatregelen maakten onze werkzaamheden toch wel een stuk ingewikkelder. Zeewaardig wist de eerder gemaakte plannen aan te passen aan de situatie. Zo was het bijvoorbeeld vrij lastig om mensen aan te spreken die weinig tot geen gebruik maken van digitale communicatie. Webinars en e-mails hebben dan weinig effect. Communiceren doe je het liefst 1-op-1, maar dat was lastig. Toch heeft Zeewaardig een manier gevonden om het gesprek gaande te houden, zoals met de Warme Wandeling.

Waar veel acties misschien al snel worden gezien als marketingtruc of ‘weer zo’n gemeenteding’, werden de interventies binnen Warm Reyeroord door de bewoners echt ervaren als een mooie mogelijkheid om het gesprek aan te gaan. Sinds dit voorjaar mogen we weer steeds meer en zijn we steeds actiever in de wijk. En hebben we nu voor alle plannen een covid-scenario.”

De interventies in de wijk boden ruimte voor goede gesprekken.

Reactie vanuit Reyeroord

De samenwerking is nog pril, maar wat vinden de bewoners?

Renate: “Het is al goed gelukt om het gesprek los te maken en beter bij de leefwerelden van bewoners aan te sluiten. Daardoor hopen we dat ze het aanbod om over te stappen met meer aandacht lezen. Het is zichtbaar in de wijk. Natuurlijk hebben bewoners nog wel vragen. Wat gaat het kosten en hoe gaat het werken? Met interventies in de wijk geven we daar komende tijd nog meer antwoord op.”

Jacco: “We krijgen inderdaad al feedback van de bewoners. Het bewonerspanel is aardig actief in Reyeroord. Van hen kregen we onder meer te horen dat onze communicatie nog wat scherper kon. Nuttige feedback, waar Zeewaardig ons bij helpt. Ook leren we van het effect van interventies door deze gedurende het proces te meten.”

Blik op de toekomst

Wat staat er nog op de agenda? En hoe draagt de huidige samenwerking bij aan de energietransitie in zijn geheel?

Jacco: “We doen dit voor het eerst als gemeente, wijken van het aardgas afhalen. Daarom is het voor ons ook zaak om te leren hoe we dit goed doen en hebben we bewust gekozen voor verschillende typen wijken en verschillende aanpakken. Met Zeewaardig gaan we de komende tijd door met de ontwerpaanpak om bewoners kennis te laten maken met aardgasvrij wonen.

Gemeenten in heel Nederland zijn bezig met dit vraagstuk. We delen regelmatig rechtstreeks informatie met elkaar. Wat wij hier met Warm Reyeroord te weten komen, kan nuttig zijn voor andere gemeenten die tegen dezelfde uitdagingen aanlopen. Als gemeente komen we nu letterlijk ‘achter de voordeur’ bij bewoners thuis, waar we normaal gesproken als gemeente buiten de voordeur blijven.

Als gemeenten moeten we denk ik vooral leren om niet te verzanden in ingewikkelde technische en financiële oplossingen en verhalen, maar de bewoner centraal te stellen en onze communicatie daarop te versimpelen en verduidelijken. Uiteindelijk moet de bewoner zelf zeggen “Ja, dit wil ik”.”

Renate: “Voor ons geldt dat we ons als ontwerpteam willen blijven verbeteren. Zowel cijfermatig als kwalitatief. Daarom vragen we ons bij elke interventie af wat we hebben geleerd, wat wel werkte en wat niet. Samen met Noorderwind en Kickstad meten we de reacties en het effect van onze acties op de houding van bewoners tegenover de energietransitie. Die informatie delen we met de gemeente, waarna we kijken welke informatie relevant is en hoe we die beschikbaar maken. Met wat we leren kunnen we niet alleen dit project beter uitvoeren, maar ook andere soortgelijke projecten.”

Meer lezen over ons werk in Reyeroord? Volg ons dan op Linkedin en instagram. Daar delen we onze ervaringen en verhalen.